تاسیسات حرارتی و برودتی

آثار و بناهای بسیاری در استان یزد نظیر (مساجد، مدارس، آب انبارها و حسینیه ها) وجود دارد که همواره نظر پژوهشگران را به خود معطوف می کند اما بنای یخچال های قدیمی، غریب ترین عناصر معماری هستند که با ایجاد یخچال های برقی تقریباً به بوته فراموشی سپرده شده اند. در وجود یخچال ها که روزگاری در قلب تابستان های داغ و سوزان، خنکای آب گوارا را به درون خانه می کشاند، رمز و رازی وجود دارد که حکایت از معجزه خشت خام و دست های پرتوان معمار فرزانه ای می کند تا عشق خدمت به خلق را در شاهکار معماری کویر به عرصه ظهور برساند. در حال حاضر تعداد معدودی از این یخچال ها باقی مانده است. شاردن، دورنمایی از شهر کاشان را در سفرنامه خود به تصویر می کشد و یخچال های این شهر را در بیرون از قلعه و برج و باروی شهر نشان داده و به معماری یخچال ها در اصفهان نیز اشاراتی داشته است. استان یزد نیز با توجه به کویری بودن منطقه از این معماری بی بهره نبوده است و هنوز در جای جای آن از جمله در شهرستان میبد و ابرکوه نیز می توان آثار این شاهکارهای معماری را مشاهده کرد. ولی قبل از هر چیز باید گفت که فن ساختمانی و شیوه معماری در ساختمان این یخچالها به گونه ای است که دقت و نکته سنجی سازندگان و معماران این واحدها، به نکات عمده و مهمی چون عایق کاری بنا، حفظ برودت مناسب جهت نگهداری یخ، مصالح ساختمانی و چگونگی تهیه یخ، معطوف ساخته است. یخچال ها به طور عمده از سه قسمت تشکیل شده اند: دیوار طویل سایه انداز، مخزن یخ و حوضچه های تولید یخ. دیوار سایه انداز، این دیوار بسیار طویل و بلند است، ارتفاع این دیوارها که گاهی تا 10 متر می رسد، در طول روز از تابش آفتاب بر روی آبهای منجمد شده در حوضچه ها جلوگیری می کند. گاه جهت استحکام بیشتر دیوار سایهانداز، پشت بندهای بزرگ در قسمت جنوبی دیوار احداث می کردند. دیوارهای سایه انداز در پایین دارای ضخامتی زیاد بوده و به تدریج در بخش های فوقانی از پهنای آنها کاسته می شود. حوضچههای تهیه یخ، این حوضچه گودال مستطیل شکلی است که به موازات دیوار سایه انداز و در بخش شمالی آن حفر شده و طول آن اندکی کمتر از طول دیوار و عمق آن 30 الى 50 سانتی متر و گاه بیشتر بوده است. این گودال محل تهیه یخ در شب های سرد زمستان بود. مخزن یخ، این مخازن معمولاً در پشت دیوار سایه انداز در بخش جنوبی آن و در بعضی موارد به وسیله یک یا چند مدخل ورودی به بخش شمالی راه می یابد. انبار یخ نیز گودال های عمیق و بزرگی هستند که در وسط مخزن یخ حفر شده اند. شکل این گودال ها در یخچال های گنبد دار به صورت دایره با شعاعی تا حدود 4 متر و گاه بیشتر است. دیوار این گودال ها از سنگ یا آجر یا اندود کاهگل ساخته شده و پشت آن با مصالح عایقی چون خاک ذغال و یا مصالح دیگر پر شده است. جهت دستیابی به کف این گودال ها نیز از پله های کوچکی که در دیوار آن تعبیه شده، استفاده میشود همچنین چاهی در بیرون از یخچال حفر شده که به وسیله مجاری باریکی که در کف گودال های یخ تعبیه کرده اند، آب حاصل از ذوب یخ به این چاه ها هدایت می شود.
یکی از راه های باستانی شاهراه ری-کرمان بوده و شامل مجموعه کاروانی رباط متشکل از کاروانسرا، چاپارخانه، آب انبار و یخچال است. در قسمتی از این راه باستانی ساختمان عظیم خشت و گلی یخچال میبد روبه روی کاروانسرا واقع و با ایجاد خیابان کشی از این مجموعه مجزا شده است. این یخچال روزگاری عطش مسافران کویر را برطرف می کرده است